حقوق معنوی پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری و دارندگان حقوق مرتبط
حقوق معنوی پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری و دارندگان حقوق مرتبط مقدمه: حقوق معنوی به مزایای قانونی و غیرمادی اطلاق می شود که به شخصیت پدیدآورنده یک اثر فکری وابسته است. بسیاری از مقررات بین المللی و قوانین داخلی کشورها برای پدیدآورنده آثار ادبی و هنری، حقوق معنوی را شناسایی کرده اند که برخی از آنها دایمی بودن و برخی دیگر محدود بودن مدت حمایت از حقوق معنوی را پذیرفته اند. در مورد حقوق مرتبط(مجاور) برخی کنوانسیونها و پیمانهای بین المللی اساسا به حقوق معنوی نپرداخته اند و قوانین کشورهایی نیز که حقوق معنوی را در خصوص حقوق مرتبط پذیرفته اند آنها را محدود به موارد خاصی کرده اند.
مهمترین مصادیق حقوق معنوی عبارتند از:
الف) حق تصمیم گیری در مورد انتشار یا عدم انتشاراثر
تصمیم گیری در مورد نخستین انتشار یا عدم انتشار اثر، حق انحصاری پدیدآورنده است و هیچ مقامی نمیتواند او را مجبور به این کار کند. پس از مرگ صاحب اثر در صورت عدم انتشار آن اثر در زمان حیاتش قائم مقام قانونی او میتواند در این خصوص اتخاذ تصمیم کند.
ب) حق ولایت بر اثر(حق انتساب اثر)
این حق پیوندی است که صاحب اثر را به اثر خلق شده مرتبط می کند. به موجب این حق هرگاه اثر منتشر گردد باید نام پدیدآورنده یا نام مستعار او روی اثر درج گردد مگر اینکه پدیدآورنده تصمیم به انتشار بی نام اثر بگیرد. همچنین او میتواند به استناد این حق نسبت به انتساب جعلی اثر اعتراض کند.
ج)حق حرمت اثر(تمامیت اثر)
ار آنجا که اثر فکری به شخصیت آفریننده او وابسته است از این رو تمامیت اثر باید محترم شمرده شده و هیچکس بدون موافقت خالق اثر نباید آن را تغییر دهد.این حق دیگران را از تحریف، ناقص سازی و تغییرات اثر مورد حمایت منع میکند.
د)حق عدول یا استرداد
به موجب این حق، پدیدآورنده اثر ادبی و هنری، پس از انتقال حق بهره برداری مادی از اثر و حتی پس از انتشار، می تواند آن را پس گرفته و مانع نشر مجدد آن شود.
از میان این چهار مصداق، برخی قوانین مانند قانون مالکیت فکری فرانسه به تمام آنها تصریح دارد و برخی نیز تنها به مصادیق دوم و سوم اشاره کرده اند. در قوانین فعلی ایران حق ولایت بر اثر و حق حرمت اثر مورد تصریح قانونی قرار گرفته است.
جایگاه حقوق معنوی در حقوق مرتبط(مجاور):
منظور از حقوق مرتبط(
related rights) یا حقوق مجاور(
neighboring rights) امتیازاتی است که برای وابستگان به آفرینش ادبی و هنری در نظر گرفته شده است و این اشخاص خود پدیدآورنده آن آثار محسوب نمی شوند. کنوانسیون رم(1961) برای اجراکنندگان، تولیدکنندگان آثار صوتی و سازمانهای پخش رادیویی و تلویزیونی به عنوان دارندگان حقوق مرتبط امتیازاتی مقرر کرده است.
اندیشه های اقتصادی حاکم بر مقررات کنوانسیون رم و تریپس سبب عدم توجه این دو سند به حقوق معنوی معنوی دارندگان حقوق مرتبط شده است در حای که برخی قوانین داخلی کشورها (الجزایر و فرانسه) برای اجراکننده نیز قائل به حق معنوی دائمی شده اند. در متن سازمان جهانی مالکیت فکری و متن لایحه مالکیت ادبی و هنری حق معنوی تنها به اجراکننده اختصاص دارد، اما مدت حمایت از این حقوق در متن سازمان جهانی مالکیت فکری محدود شده در حالی که در متن لایحه نامحدود است.
